مهره‌داران گروهی از جانوران هستند که در بخشی از اسکلت خود دارای یک ستون مهره بوده که بخش‌های دیگر اسکلتشان به آن متصلند؛ این در حالی است که بی‌مهره‌ها فاقد ستون مهره هستند. آشنایی با طبقه بندی و ویژگی‌های مهره داران اهمیت بسیار زیادی در پاسخگویی به سوالات علوم نهم در آزمون تیزهوشان دارد و در این مقاله قصد داریم نکات مربوط به آن را بررسی کنیم.
فهرست مطالب
پنهان
مزیت ستون مهره‌ها:
- متفاوت بودن اندازه جثه جانوران مهره‌دار (بزرگترند)
- افزایش قدرت در مهره‌داران
مهره داران به پنج دسته اصلی (رده) تقسیم می‌شوند:
- ماهی‌ها
- دوزیستان
- خزندگان
- پرندگان
- پستانداران
ماهی‌ها:
- بیشتر ماهی‌ها دوکی شکل‌اند ⇐ سر و دمشان کشیده و میانه بدنشان پهن است.
- سطح بدن بیشترشان لغزنده است ⇐ از پولک یا فلس پوشیده شده.
- دارای آبشش و باله هستند ⇐ برای زیستن در آب سازگارند.
- در آبشش‌هایشان مویرگ‌هاي فراوانی وجود دارد ⇐ عبور جریان آب از روي آن‌ها باعث تبادلات گازي بین آب و خون می‌شود.
- ماهی‌ها دارای باله‌هایمختلفی هستندکه براساس محل قرار گرفتن باله‌ها وظایف مختلفی دارند:
- باله دمی ← حرکت رو به جلو و شکافتن آب
- باله سینه‌ای ← تغییر جهت حرکت ماهی
- باله شکمی ← به توقف ماهی کمک می‌کند.
- باله پشتی ← تغییر سرعت حرکت ماهی
- باله مخرجی
- همچنین دارای اندام تعادلی به نام بادکنک شنا هستند.
- به‌علاوه، ماهی‌ها دارای خطی جانبی در طرفین بدنشان هستند که ارتعاشات خفیف سطح آب را به کمک آن‌ها حس می‌کنند.
- ماهی‌ها براساس نوع اسکلتشان به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- ماهی‌های غضروفی که اسکلتشان از جنس غضروف است؛ مثل اره‌ماهی، کوسه، خاویار
- ماهی‌های استخوانی که اسکلتشان از جنس استخوان است؛ مثل قزل‌آلا و شیرماهی
دوزیستان:
- دوزیستان جانورانی هستند که زندگی آن‌ها دارای دو مرحله می‌باشد:
- مرحله نوزادی: در این مرحله جانور درمحیط‌های آبی زندگی می‌کند و دارای آبشش می‌باشد.
- مرحله بلوغ: در این مرحله جانور درمحیط‌های خشکی زندگی می‌کند و دارای شش می‌باشد.
- قورباغه‌ها و وزغ‌ها از گروه دوزیستان بی‌دم‌اند و سمندرها در گروه دوزیستان دم‌دار، قرار می‌گیرند.
قورباغه:
قورباغه‌ها همچون سایر دوزیستان بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی را در خشکی می‌گذرانند.
- نوزاد قورباغه پس از خروج از تخم :
- نحوه تنفس ← با آبشش تنفس می‌کند.
- محل زندگی ← در آب زندگی می‌کند.
- غذا ← ازجلبک‌ها و گیاهان آبزی تغذیه می‌کند و مراحل اولیه رشدش را در آب سپری می‌کند.
- آبشش‌های نوزاد قورباغه حین بلوغ به شش تبدیل می‌شود.
- قورباغه بالغ:
- نحوه تنفس ← با شش نفس می‌کشد همچنین دارای پوستی مرطوب و نازک و بدون پولک هستند که توسط آن تنفس پوستی نیزانجام می‌دهند.
- محل زندگی ← در خشکی زندگی می‌کند.
- غذا ← از حشرات تغذیه می‌کند.
خزندگان:
- این جانوران دارای پوستی با پولک‌های ضخیم و سخت یا صفحات استخوانی می‌باشند.
- ساختار پوستشان باعث می‌شوند که خزندگان بتوانند در خشکی زندگی کنند و آب بدنشان را از دست ندهند و درنتیجه جانور به آب کمتری نیاز پیدا کند.
- ۲۰۰ میلیون سال پیش، خزندگان قدیمی، یعنی دایناسورها، بزرگ‌ترین گروه مهره‌داران روی زمین را تشکیل می‌دادند.
- تفاوت‌های خزندگان قدیمی با امروزی:
- از نظر جثه بزرگ‌تر از خزندگان امروزی بودند.
- تنوع خزندگان امروزی نسبت به خزندگان قدیمی، بسیار محدود شده‌است.
- خزندگان امروزی به چند گروه تقسیم می‌شوند:
- مارها
- لاک‌پشت‌ها
- سوسمارها
- کروکودیلها
مارها:
- فاقد دست و پا هستند.
- آشناترین خزندگان‌اند.
- برخی از آن‌ها در خشکی و برخی دیگر در آب، زندگی می‌کنند.
- گونه‌های سمی و غیرسمی دارند.
- فواید مارها برای انسان :
- با تغذیه ازحشرات و موش‌ها، درتنظیم جمعیت آن‌ها مؤثرند.
- از سم مارها در تهیه بعضی از داروها مثل داروهای قلبی، ضد خونریزی و سرطان استفاده می‌شود.
لاک‌پشت‌ها:
- برخی در خشکی و برخی در دریا زندگی می‌کنند.
- سنگین وزن هستند و حرکت کندی دارند.
- دارای ساختاری به نام لاک هستند که بسیار سخت و محکم بوده و درواقع بخش‌هایی از اسکلتشان است که پهن شده و بدن را می‌پوشاند.
سوسمارها:
- از حشرات تغذیه می‌کنند ⇐ در کنترل جمعیت حشرات، نقش دارند.
- مارمولک‌ها و آفتاب‌پرست‌ها نمونه‌هایی از سوسمارها هستند.
کروکودیلها:
- در آب‌های کم‌عمق زندگی می‌کنند.
- جثه بزرگ و تحرک کمی دارند.
- چشم‌های آن روی سر و سوراخ‌های بینی روی پوزه‌ای دراز قرار دارند ⇐ این وضعیت باعث می‌شود که بدون اینکه دیده شوند، در آب شنا کنند.
- تمساح، نمونه‌ای کروکودیل است که در ایران وجود دارد.
پرندگان:
- گروهی از مهره‌داران‌اند که بدن آن‌ها از پر، پوشیده شده‌است.
- در آن‌ها اندام حرکتی جلویی تبدیل به بال شده‌است.
- ویژگی‌هایی از پرندگان که باعث می‌شود بتوانند پرواز کنند:
- استخوان‌های توخالی و محکم دارند.
- بدنی دوکی‌شکل دارند.
- فاقد مثانه می‌باشند.
- دستگاه تنفس پرندگان: پرندگان در کنار شش‌هایشان کیسه‌هایی به نام کیسه‌های هوادار دارند که سبب افزایش کارایی شش در جذب اکسیژن می‌شوند.
- پر در پرندگان، انواع مختلفی دارد که براساس شکل و نقش به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- کرک‌پر ← نقش پوششی در برابر سرما و گرما دارد.
- پوش‌پر ← نقش پوششی در سر، سینه و شکم را برعهده دارد.
- شاه‌پر ← در پرواز پرنده نقش دارد.
- پرندگان بر دو اساس طبقه‌بندی می‌شوند:
- براساس شکل منقار ← نشان می‌دهد پرنده چه می‌خورد.
- براساس شکل پا ← نشان‌دهنده محل زندگی پرنده است.
- فواید پرندگان برای انسان:
- از گوشت و تخم پرندگانی مثل مرغ، اردک و غاز به عنوان غذا استفاده می‌کنیم.
- صدای بسیاری از پرندگان مثل قناری و بلبل در طبیعت، برای ما لذت بخش است.
- بعضی پرندگان به خاطر خوردن حشرات و دانه علف‌های هرز به کشاورزان کمک می‌کنند.
- زیان‌های پرندگان برای انسان:
- پرندگان به محصولات دامی و کشاورزی حمله می‌کنند و به آن‌ها آسیب می‌رسانند.
پستانداران:
- پستانداران، مهره‌دارانی‌اند که دارای غدد شیری هستند.
*غده شیری اندامی است که مایعی مغذی به نام شیر تولید می‌کند.
- بدن آن‌ها از مو یا پشم پوشیده شده‌است ← عایق خوبی برای حفظ دمای بدن آن‌هاست. (زیرا پستانداران خون‌گرم هستند)
- محل زندگی ← در همه جای کره زمین ازجمله آب، خشکی و حتی زیر زمین یافت می‌شوند.
- نوزاد بیشتر پستانداران، دوره جنینی خود را درون بدن مادر، می‌گذراند و برای رشد از بدن مادر تغذیه می‌کند.
- ساختار کلی دستگاه‌های داخلی بدن پستانداران، شبیه به سایر مهره‌داران است؛ با این تفاوت که پیچیدگی بیشتری دارد.
- در پستانداران دستگاه عصبی، مناطقی که با هوش، حافظه و هماهنگی عضلات مرتبط است، توسعه زیادی پیدا کرده است.
انواع پستانداران از نظر چگونگی پرورش جنین و نوزاد:
-
پستاندار تخم‌گذار ← پلاتی‌پوس یا نوک اردکی:
- پستاندار تخم‌گذاری است كه در آب به خوبی شنا می‌كند و در كنار آب، لانه می‌سازد.
- نوزاد پلاتی‌پوس پس از خروج از تخم، از شیر مادر تغذیه می‌كند.
-
پستاندار کیسه‌دار ← کانگورو:
- پستاندار کیسه‌داری است که نوزاد آن به صورت نارس متولد می‌شود.
- نوزاد بعد از تولد به درون کیسه‌ای که روی شـکم مـادر قرار دارد، مـی‌خزد. درون کیسه غدد شیری قرار دارند.
- نوزاد تا کامل شدن مراحل رشد و نمو از شیر مادر تغذیه می‌کند.
-
پستانداران جفت‌دار ← انسان:
- بیشتر پستانداران از دسته جفت‌داران هستند.
- جفـت، اندامـی اسـت كـه در رحـم ایجـاد می‌شـود و مـواد غذایـی و اكسـیژن را از خـون مـادر می‌گیـرد و بـه رگ‌هـای خونـی بنـد نـاف می‌دهـد.
انواع پستانداران جفت‌دار براساس رژیم غذایی:
- گیاه‌خوار ← آهو و گوسفند
- گوشت‌خوار ← ببر و پلنگ و گرگ
- همه‌چیز‌خوار ← خرس و انسان
اهمیت پستانداران:
- آدمی، از بسیاری از پستانداران به منظورهای مختلف مثل تهیه غذا، بارکشی، تهیه پوشاک و سواری استفاده می‌کنند.
- بعضی پستانداران در طبیعت، با خوردن لاشه جانوران در پاکسازی طبیعت نقش دارند و از انتشار بیماری‌ها و آلودگی‌های محیط زیست، جلوگیری می‌کنند. مثل کفتار و شغال.
- گوشت‌خوارانی مثل گرگ و یوزپلنگ، با تعقیب و شکار جانوران پیر و ناتوان، نقش مؤثری را در جلوگیری از بیماری‌های واگیر و بقای نسل حیوانات باهوش و قوی، ایفا می‌کنند.
- بعضی از پستانداران همچون سنجاب، در فصول مناسب، دانه‌ها و میوه‌های جنگلی را در زیر زمین ذخیره کرده و بسیاری از این دانه‌ها در فصل بهار می‌رویند. پس از این طریق در حفظ جنگل‌ها نقش دارند.
*سنجاب ایرانی به همین صورت در حفظ جنگل‌های بلوط دامنه‌های زاگرس نقش دارد.
در انتها توصیه میکنم به مطالب زیر هم سر بزنید:
برای دریافت مطالب بیشتر راجع به تیزهوشان و نمونه دولتی، پیج اینستاگرام ما را فالو کنید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.
اگر شما هم راجع به ”مهره داران از علوم نهم تیزهوشان” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.
اگر دانش آموز پنجمی ، ششمی ، هفتمی ، هشتمی و یا نهمی هستی و قصد داری در آزمون تیزهوشان یا نمونه دولتی قبول بشی ، مجموعه ابراهیمی 20 دقیقه مشاوره رایگان بهت هدیه میده , فقط کافیه فرم زیر را پر کنید تا مشاوران ما با شما تماس بگیرند ...
