زمین ساخت ورقه ای، فصل ششم از علوم نهم است که نکات مربوط به آن اهمیت بسیار زیادی در علوم تیزهوشان نهم دارد. در این مقاله قصد داریم نکات مهم مربوط به زمین ساخت ورقه ای از علوم نهم را بررسی کنیم.
قاره‌های متحرک:
زمین‌شناسان معتقدند که حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش در سطح کره زمین یک خشکی واحد و بزرگ، به نام پانگه‌آ وجود داشت کـه اطـراف آن را یک اقیانوس بزرگ، به نام پانتالاسا فراگرفته بود.
میلیون‌ها سال بعد:
پانگه‌آ به دو خشکی کوچک‌تر تقسیم شد که بین آنها را دریای تتیس پرکرده‌‌بود.
۱- لورازیا: بالای خط استوا که بخش‌های مقابل را به‌وجود آورد ← آمریکا شمالی، گرینلند، بخش‌هایی از اروپا و آسیا
۲- گندوانا: پایین خط استوا که بخش‌های مقابل را به‌وجود آورد ← قطب جنوب، آمریکا جنوبی، آفریقا، استرالیا، هندوستان
شواهد جابه‌جایی قاره‌ها:
موافقان وگنر با استفاده از شواهدی اثبات کردند که قاره‌ها در گذشته به‌هم متصل بوده و سپس نسبت به‌هم جابه‌جا شده‌اند:
- تشابه فسیل جانداران در قاره‌های مختلف
- انطباق حاشیۀ شرقی قارۀ آمریکا جنوبی با حاشیۀ غربی آفریقا
- تشابه سنگ‌شناسی در قاره‌های آفریقا و آمریکا جنوبی
- وجود آثار یخچال‌های قدیمی در قاره‌های مختلف
نظریه زمین‌ساخت ورقه‌ای:
- براساس این نظریه سنگ‌کره یـک تکـه نیسـت بلکـه از تعدادی ورقه‌های کوچک و بـزرگ مجزا سـاخته‌شـده‌اسـت. این ورقه‌ها نسبت به هم حرکت دارند. گاهی به هم نزدیک می‌شوند، در جاهایی از هم دور می‌شوند و در بعضی جاها کنار هم می‌لغزند.
- علت حرکت ورقه‌ها: در قسمت پایینی خمیرکره دما زیاد است و چگالی مواد نسبت به قسمت‌های بالایی آن کمتر است. به علت اختلاف دما و چگالی مواد در قسمت‌های بالایی و پایینی خمیرکره، پدیده همرفت شکل می‌گیرد، درا‌ثر جریان همرفت مواد به سمت بالا حرکت می‌کنند و از شکاف بین ورقه‌ها به سطح زمین می‌رسند و باعث جابه‌جایی قاره‌ها می‌شوند.
- ورقه اقیانوسی (زیر اقیانوس‌ها) چگالی بیشتری نسبت به ورقه قارهای (ناحیه قاره) دارد ← هنگام برخورد آنها با یکدیگر، ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قارهای فرو می‌رود.
فرضیه گسترش بستر اقیانوس‌ها:
- توسط هس هری در سال ۱۹۶۲ مطرح شد.
- براساس آن، مواد مذابی که از سستکره نشأت گرفته‌اند، در قسمت وسط اقیانوس‌ها به بستر اقیانوس صعود می‌کنند.
- پس از انجماد ورقه اقیانوسی جدیدی به‌وجود می‌آورند.
- ورقه اقیانوسی جدید حدود ۵ سانتی‌متر در سال به سمت ساحل حرکت می‌کند.
- پس از برخورد به ساحل و پوسته اقیانوسی به زیر ورقه قارهای فرو می‌رود.
حرکت ورقه‌های سنگ‌کره:
ورقه‌های سنگ‌کره، به سه شکل مختلف نسبت به هم جابه‌جا می‌شوند:
۱- ورقه‌های دورشونده
پدیده‌های زیر اتفاق می‌افتد:
- ورقه‌ها از هم دور می‌شوند (بیشتر در اقیانوس‌ها)
- رشته‌کوه‌های میان‌اقیانوسی (سرد و سخت شدن مواد خروجی)
- ساخت پوسته جدید
- فعالیت‌های آتشفشانی در اقیانوس‌ها
- زلزله
۲- ورقه‌های نزدیک‌شونده
سه حالت دارد:
- برخورد ورقه اقیانوسی با ورقه قارهای:
- به هم نزدیک می‌شوند.
- گودال عمیق اقیانوسی تشکیل می‌شود.
- باعث از بین رفتن ورقه‌ها می‌شود.
- باعث فعالیت کوه‌های آتشفشانی در قاره‌ها می‌شود.
- زلزله رخ می‌دهد.
- برخورد دو ورقه اقیانوسی:
- وقایع مشابه مورد قبلی.
- برخورد دو ورقه قارهای:
- باعث کوه‌زایی می‌شود.
- زلزله رخ می‌دهد.
۳- ورقه‌های امتدادلغز:
- در کنار هم می‌لغزند.
- بیشتر در بستر اقیانوس‌ها رخ می‌دهد.
- زلزله رخ می‌دهد.
پیامدهای حرکت ورقه‌های سنگ‌کره:
۱- رشته‌کوه‌ها:
ورقه عربستان از چند میلیون سال قبل به سمت ورقه ایران در حال حرکت است. در اثر برخورد ورقه عربستان با ورقه ایران، رشته‌کوه زاگرس به‌وجود آمده‌است.
۲- ایجاد چین‌خوردگی:
لایه‌های رسوبی در دریاها به‌صورت افقی ته‌نشین می‌شوند. پس از افزایش ضخامت رسوبات، در اثر حرکت و برخورد ورقه‌های سنگ‌کره، رسوبات از حالت افقی خارج شده و به حالت چین‌خورده درمی‌آیند.
۳- گسل و درزه:
حرکت ورقه‌های سنگ‌کره باعث شکستن سنگ‌های پوسته زمین و ایجاد شکستگی‌ها می‌گردد. اگر سنگ‌های دو طرف شکستگی، نسبت به هم جابه‌جا شده باشند، گسل را به وجود می‌آورند. اگر سنگ‌های دو طرف شکستگی، نسبت به هم جابه‌جا نشده باشند، درزه را به وجود می‌آورند.
۴- سونامی:
با رخ دادن زمین‌لرزه یا آتشفشان در بستر اقیانوس‌ها، امواج بزرگی ایجاد می‌شود که به آن آبتاز یا سونامی می‌گویند.
۵- زلزله
در انتها توصیه میکنم به مطالب زیر هم سر بزنید:
برای دریافت مطالب بیشتر راجع به تیزهوشان و نمونه دولتی، پیج اینستاگرام ما را فالو کنید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.
اگر شما هم راجع به ”زمین ساخت ورقه ای از علوم نهم” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.
اگر دانش آموز پنجمی ، ششمی ، هفتمی ، هشتمی و یا نهمی هستی و قصد داری در آزمون تیزهوشان یا نمونه دولتی قبول بشی ، مجموعه ابراهیمی 20 دقیقه مشاوره رایگان بهت هدیه میده , فقط کافیه فرم زیر را پر کنید تا مشاوران ما با شما تماس بگیرند ...
