“با هم زیستن” فصل پانزدهم از علوم نهم است که درک مفاهیم آن جهت آمادگی آزمون تیزهوشان بسیار مهم است. در این مقاله قصد داریم نکات مهم فصل “با هم زیستن” را با هم بررسی و مرور کنیم.
بوم‌سازگان:
مجموعه‌ای ازعوامل زنده و غیرزنده یک محیط را که بر هم تاثیر می‌گذارند، بوم‌سازگان
می‌گویند.
- عوامل زنده بوم‌سازگان عبارتند از: انواع جانداران
- عوامل غیرزنده بوم‌سازگان عبارتند از: نور، هوا، دما، خاک، آب و…
انواع بوم‌سازگان:
- بوم‌سازگان خشکی مثل جنگل گلستان
- بوم‌سازگان آبی مثل دریاچه زریوار
- بوم‌سازگان آبی ــ خشکی مثل تالاب شادگان
دو فرایند مهم که در هر بوم‌سازگان اتفاق می‌افتد:
- انتقال انرژی ← در زنجیره‌ها و شبکه‌های غذایی
- چرخه مواد
زنجیره غذایی:
ارتباط غذایی یک تولید‌کننده با چند مصرف‌کننده را زنجیره غذایی می‌گویند.
- تولید‌کننده: از مواد معدنی مواد آلی می‌سازند و برای این کار از انرژی خورشید استفاده می‌کنند. مثل گیاه و جلبک (فتوسنتز‌کننده)
- مصرف‌کننده: مثل جانوران گیاه‌خوار و گوشت‌خوار
شبکه غذایی:
- زنجیره‌های غذایی در یک بوم‌سازگان، به همدیگر وصل‌اند و شبکه غذایی را تشکیل می‌دهند.
هرم ماده و انرژی:
- همه غذایی که گیاه با استفاده از نور خورشید و با عمل فتوسنتز تولید می‌کند به آخرین مصرف‌کننده نمی‌رسد؛ بلکه درهر تراز مقداری از ماده و انرژی آن کم می‌شود.
- فقط حدود ۱۰ درصد ماده و انرژی از یک تراز به تراز بعدی منتقل می‌شود.
- کاهش مقدار ماده و انرژی را در بوم‌سازگان به شکل هرم نشان می‌دهند.
تجزیه‌کنندگان:
- بعضی مصرف‌کنندگان در بوم‌سازگان نقش تجزیه‌کنندگی دارند و انرژی موردنیاز خود را از بقایای جانداران دیگر به دست می‌آورند. مثل انواعی از قارچ‌ها و باکتری‌ها
- با تجزیه جانداران، مواد آلی بدن آن‌ها را به مولکول‌های سازنده آن‌ها تبدیل کرده به خاک، آب و هوا باز می‌گردانند.
- مولکول‌های حاصل تجزیه:
- بخار آب
- کربن‌دی‌اکسید
- گازهای نیتروژن‌دار
- گازهای گوگردی
روابط بین جانداران:
۱- همزیستی:
- همسفرگی: یک جاندار سود می‌برد درحالی که جاندار دیگر نه سود می‌برد و نه زیان می‌بیند. مثل ماهی کوچکی که با کوسه شنا می‌کند و پس‌مانده شکار کوسه را می‌خورد.
- همیاری: هر دو جاندار سود می‌برند. مثل:
- میگو تمیزکننده انگل‌ها و مارماهی.
- گلسنگ:
- که از همیاری قارچ و جلبک تشکیل شده و قارچ، مواد معدنی را برای جلبک فراهم می‌آورد و جلبک با انجام‌دادن فتوسنتز، کربوهیدرات‌های موردنیاز خود و قارچ را تأمین می‌کند.
- بعضی گلسنگ‌ها به هوای آلوده حساس‌اند؛ بنابراین مرگ گلسنگ‌ها ممکن است دلیلی برای آلودگی هوا باشد.
- گلسنگ‌ها سبب تشکیل خاک از سنگ می‌شوند.
- از گلسنگ‌ها مواد رنگی و دارویی استخراج می‌شود.
- همچنین بخشی از غذای جانورانی مانند گوزن را تشکیل می‌دهند.
- انگلی: میزبان زیان می‌بیند؛ ولی جانداری که درون یا روی بدن میزبان زندگی می‌کند و انگل نامیده می‌شود، سود می‌برد. مثل کنه و انسان.
۲- شکار و شکارچی:
- یک طرف زیان می‌بیند و طرف دیگر سود می‌برد.
- مخصوص گوشت‌خواران است.
- بعضی جانوران دنبال شکار خود می‌دوند؛ مثل شیر. برخی در جای خود ثابت هستند؛ مثل شقایق دریایی.
- جانورانی که شکار می‌شوند، ویژگی‌هایی دارند که احتمال شکار شدن آن‌ها را کم می‌کنند.
- مثال: نوزاد کرمی‌شکل بعضی حشرات لکه‌های رنگی چشم‌مانندی در انتهای بدن دارند که آن‌ها را شبیه مار می‌کند.
- استتار:
بعضی جانوران در جایی قرار می‌گیرند که تشخیص آن‌ها از زمینه دشوار است ← از دید شکار یا شکارچی مخفی می‌مانند.
۳- رقابت:
- هنگامی ایجاد می‌شود که جانداران نیازهای مشابهی داشته باشند و نیازهای خود را از منابع مشترکی تامین کنند.
تنوع زیستی:
- تنوع گونه‌های جانداران و محیطی است که این جانداران در آن زندگی می‌کنند.
- هر چه تعداد گونه‌های جانداران در محیط بیشتر باشد، تنوع زیستی آن محیط بیشتر است.
- تنوع محیط: به معنای فراهم شدن زیستگاه‌های مناسب برای زیستن انواعی از جانداران است.
- مهم‌ترین خطری که تنوع زیستی را تهدید می‌کند، فعالیت‌های انسانی است.
اهمیت تنوع زیستی:
۱- اهمیت دارویی: امروزه داروهای فراوانی از جانداران استخراج می‌شوند.
۲- اهمیت در بقای گیاهان:
- کفش‌دوزک با خوردن آفت‌ها
- حشرات با گرده‌افشانی
۳- اهمیت در علوم مهندسی: الگو برداری از تار عنکبوت برای تولید الیاف مقاوم و سبک.
در انتها توصیه میکنم به مطالب زیر هم سر بزنید:
برای دریافت مطالب بیشتر راجع به تیزهوشان و نمونه دولتی، پیج اینستاگرام ما را فالو کنید و برای تماشای کلیپ های آموزشی به کانال آپارات ما نیز مراجعه کنید.
اگر شما هم راجع به ”تنوع زیستی از علوم نهم” سوالی دارید، زیر همین پست بنویسید. قول می دهیم تا جای ممکن پاسخ دهیم.
اگر دانش آموز پنجمی ، ششمی ، هفتمی ، هشتمی و یا نهمی هستی و قصد داری در آزمون تیزهوشان یا نمونه دولتی قبول بشی ، مجموعه ابراهیمی 20 دقیقه مشاوره رایگان بهت هدیه میده , فقط کافیه فرم زیر را پر کنید تا مشاوران ما با شما تماس بگیرند ...
